Ερωτήσεις και απαντήσεις... για τη γυναικεία καρδιά

Είναι αλήθεια ότι η γυναικεία καρδιά «αντέχει» περισσότερο από την ανδρική; Πρέπει οι γυναίκες να παίρνουν ασπιρίνη για προστασία από τα εμφράγματα; Τι ρόλο παίζουν τα αντισυλληπτικά;

Ανεπηρέαστη παραμένει η καρδιά των γυναικών από τα καρδιοπροστατευτικά οφέλη της ασπιρίνης, εν αντιθέσει με εκείνη των ανδρών, σύμφωνα με πρόσφατη καναδική μελέτη. Και αυτό δεν είναι το μοναδικό χαρακτηριστικό της αινιγματικής φύσης της γυναικείας καρδιάς, που φαίνεται ότι συχνά «ξεγελά» τόσο το τεστ κοπώσεως όσο και τους γιατρούς. Από την άλλη μεριά, όμως, συνοδεύεται από τη φήμη ότι είναι ιδιαίτερα ανθεκτική και γερή. Τελικά τι ισχύει όσον αφορά την καρδιά των γυναικών;

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της καρδιάς των γυναικών;

- Η γυναικεία καρδιά έχει μικρότερες διαστάσεις και λιγότερο βάρος από την ανδρική.
- Τα στεφανιαία αγγεία της γυναικείας καρδιάς έχουν μικρότερη διάμετρο και λεπτότερο τοίχωμα.
Γενικά δεν υπάρχουν σημαντικές ανατομικές διαφορές. Σημαντικές διαφορές, όμως, παρατηρούνται στη λειτουργικότητα. Αυτό γίνεται έκδηλο στη συμπεριφορά του καρδιακού μυός έναντι διαφόρων παθολογικών καταστάσεων, όπως η αρτηριακή υπέρταση, η στεφανιαία νόσος, η καρδιακή ανεπάρκεια και οι διάφορες αρρυθμίες. Μία σημαντική διαφορά είναι η αυξημένη σε σχέση με τους άνδρες καρδιακή συχνότητα (σφύξεις/λεπτό) της γυναικείας καρδιάς, όπως και μια σειρά από παραμέτρους στο γυναικείο ηλεκτροκαρδιογράφημα.

Υπάρχουν θετικά;

Η γυναικεία καρδιά προστατεύεται από έμφραγμα λόγω των οιστρογόνων έως την εμμηνόπαυση. Επίσης, χαμηλότερη «κακή» χοληστερόλη και υψηλότερη «καλή».

Υπάρχουν αρνητικά;

Έχουν περισσότερες σφίξεις ανά λεπτό. Ασκούνται λιγότερο. Έχουν 3 φορές συχνότερα κατάθλιψη από τους άνδρες (παράγοντας κινδύνου για καρδιοπάθεια). Κινδυνεύουν περισσότερο για καρδιαγγειακά νοσήματα από την παχυσαρκία, τον διαβήτη και την υπέρταση. Έχουν περισσότερες επιπλοκές λόγω καρδιοπάθειας (διπλάσιες μετά το έμφραγμα από τους άνδρες) και χειρότερη πρόγνωση.

Ποιοι παθαίνουν πιο συχνά στεφανιαία νόσο;

Την τελευταία δεκαετία, παρατηρείται διεθνώς μία μείωση της επίπτωσης των καρδιαγγειακών νοσημάτων (πρώτης αιτίας θανάτου στον δυτικό κόσμο) στον ανδρικό πληθυσμό, με μία παράλληλη αύξηση αυτών στον γυναικείο πληθυσμό.

-Θάνατοι από καρδιαγγειακά νοσήματα στην Ε.Ε. και τις ΗΠΑ: 54% στις γυναίκες και 43% στους άνδρες.
-Συχνότητα εμφραγμάτων και στηθάγχης: 60,6 ανά 10.000 στους άνδρες και 19 ανά 10.000 στις γυναίκες.

Οι άνδρες παθαίνουν συχνότερα και νωρίτερα στεφανιαία νόσο και εμφράγματα, αλλά οι γυναίκες νοσούν βαρύτερα από καρδιοπάθειες και έχουν χειρότερη εξέλιξη. Σπανιότερη αλλά πιο σοβαρή, λοιπόν, η «θηλυκή» στεφανιαία νόσος.

Οι γυναίκες εμφανίζουν σπανιότερα στεφανιαία νόσο από τους άνδρες, αλλά, όταν την εμφανίσουν, αυτή είναι πιο σοβαρή από των ανδρών και έχουν χειρότερη εξέλιξη. Πράγματι, η συχνότητα της στεφανιαίας νόσου και των εμφραγμάτων είναι μεγαλύτερη στους άνδρες , ιδιαίτερα στις νεότερες ηλικίες, και αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο στην προστατευτική επίδραση που ασκούν τα οιστρογόνα στις γυναίκες της αναπαραγωγικής ηλικίας. Οι γυναίκες, όμως, που παρουσιάζουν οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου αντιμετωπίζουν περισσότερες επιπλοκές, μεταξύ των οποίων αιμορραγία, εγκεφαλικά επεισόδια και θανάτους, οι οποίοι είναι διπλάσιοι στις γυναίκες ηλικίας άνω των 50 ετών συγκριτικά με άνδρες ίδιας ηλικίας.

Όσον αφορά επίσης στην καρδιακή ανεπάρκεια, αν και δεν φαίνεται να υπάρχουν διαφορές ως προς την επίπτωσή της στα δύο φύλα, η πρόγνωση των γυναικών ασθενών είναι χειρότερη. Γενικά, η αποτελεσματικότητα των διαφόρων θεραπευτικών τεχνικών, φαρμακευτικών και επεμβατικών, δεν διαφέρει ανάμεσα στα δύο φύλα. Παρατηρούνται, όμως, διαφορές ως προς τη συχνότητα των επιπλοκών, οι οποίες είναι συχνότερες στις γυναίκες. Σε πολλές περιπτώσεις, αυτό δεν μπορεί να εξηγηθεί. Παράγοντες που μπορεί να παίζουν ρόλο είναι το μικρότερο σωματικό μέγεθος και βάρος των γυναικών, το μικρότερο μέγεθος των αγγείων τους, η πιο προχωρημένη ηλικία των γυναικών καρδιοπαθών και η συχνότερη ύπαρξη συνοδών νοσημάτων, όπως είναι ο διαβήτης και η υπέρταση.

Ποιες «αταξίες»;

Τα αντισυλληπτικά για παράδειγμα. Μπορεί να δικαιολογηθεί η λήψη τους για 1-3 χρόνια, στα 20-25. Όχι όμως μετά τα 35. Εάν μάλιστα η γυναίκα καπνίζει, τότε τα εμφράγματα είναι συχνότερα.

Ποιοι άλλοι παράγοντες απειλούν τη γυναικεία καρδιά;

Η έλλειψη άσκησης. Oι γυναίκες και ειδικά εκείνες των 50-60 χρονών δεν ασκούνται. Δεν περπατούν καν.

Είναι δυνατόν ο καρδιολόγος να δυσκολευτεί να διαγνώσει στεφανιαία νόσο σε μια γυναίκα;

Αυτό ισχύει όσον αφορά στη στηθάγχη (τον πόνο στο στήθος). Αυτή η τόσο σοβαρή πάθηση, που υποδηλώνει την ύπαρξη στεφανιαίας νόσου, διαγιγνώσκεται κυρίως με βάση το ιστορικό του ασθενούς. Στη λήψη του ιστορικού, οι άνδρες είναι ξεκάθαροι στην περιγραφή των συμπτωμάτων τους. Oι γυναίκες δεν έχουν την ίδια σταθερότητα στο λόγο τους και συχνά υποτιμούν την ένταση του πόνου που ένιωσαν. O γιατρός, λοιπόν, χρειάζεται περισσότερο χρόνο για να ξεκαθαρίσει την κατάσταση και να καταλήξει στη διάγνωση.

Επίσης, το έμφραγμα στις γυναίκες παρουσιάζεται πιο συχνά με «άτυπα» συμπτώματα, όπως ενοχλήματα στο σαγόνι και στον αυχένα. Μελέτη, που είχε γίνει πριν έξι χρόνια από το National Institute of Health των ΗΠΑ, είχε δείξει ότι τα συμπτώματα που εμφανίζουν οι γυναίκες δεν είναι τα αναμενόμενα (πόνος, ναυτία, εφίδρωση, λαχάνιασμα) και ότι σε πολλές από αυτές, το έμφραγμα δεν εκδηλώνεται ποτέ με έντονο πόνο στον θώρακα. Ωστόσο, πρόσφατη μελέτη από Καναδούς επιστήμονες δεν καταγράφει σημαντικές διαφορές μεταξύ των δυο φύλων. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης, δεν παρατηρήθηκαν διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών όσον αφορά την εκδήλωση πόνου στον θώρακα ή άλλα τυπικά συμπτώματα του οξέος στεφανιαίου συνδρόμου. Οι γυναίκες, όμως, φάνηκε να έχουν περισσότερες πιθανότητες να εκδηλώσουν ενόχληση στον λαιμό, το σαγόνι και τον αυχένα, καθώς και άλλα πιο "άτυπα" συμπτώματα. Επίσης, όπως προαναφέρθηκε, φαίνεται ότι οι γυναίκες περιγράφουν με διαφορετικό τρόπο από ό,τι οι άνδρες τον πόνο που νιώθουν, αλλά παρ' όλ' αυτά το πιο κοινό σύμπτωμα και σε αυτές εξακολουθεί να είναι ο πόνος στον θώρακα.

Οι γυναίκες υστερούν όσον αφορά στις διαγνωστικές εξετάσεις στις οποίες υποβάλλονται;

Oι γυναίκες δεν υστερούν σε εξετάσεις όπως τα καρδιογραφήματα και οι υπέρηχοι. Εκεί που υπάρχει μια καθυστέρηση είναι στις στεφανιογραφίες, δηλαδή στις επεμβατικές διαγνωστικές εξετάσεις. Oι γυναίκες δεν αποφασίζουν να προχωρήσουν σε επεμβάσεις, επειδή φοβούνται ότι δεν θα είναι επιτυχημένες. Και οι γιατροί, όμως, δεν επιμένουν, ειδικά αν δουν ότι η γυναίκα ανταποκρίνεται στη φαρμακευτική αγωγή. Συγκεκριμένα, οι γυναίκες ανταποκρίνονται καλύτερα σε ορισμένα λιπόφιλα φάρμακα, όπως οι β-αναστολείς, λόγω του ότι έχουν 10-15% περισσότερο λίπος στο σώμα τους σε σύγκριση με τους άνδρες.

Oρισμένες εξετάσεις, όπως το τεστ κοπώσεως, υπολείπονται σε αξιοπιστία στις γυναίκες;

Η εξέταση αυτή δεν είναι 100% αξιόπιστη για κανέναν. Ωστόσο, είναι γεγονός ότι αν η ηλεκτροκαρδιογραφική δοκιμασία κόπωσης είναι κατά 65% αξιόπιστη στον άνδρα, στη γυναίκα είναι κατά 50%. Όταν όμως κάνουμε τεστ κοπώσεως με φαρμακευτική πρόκληση, τα αποτελέσματα είναι πιο αξιόπιστα και για τα δύο φύλα. Λιγότερο αξιόπιστο στις γυναίκες είναι και το σπινθηρογράφημα του μυοκαρδίου, που συνήθως δείχνει ψευδείς ισχαιμούσες περιοχές, πιθανά λόγω των μαστών και της δυσκολίας τελικά στην απεικόνιση της καρδιάς.

Oρισμένες εξετάσεις, όπως το τεστ κοπώσεως, υπολείπονται σε αξιοπιστία στις γυναίκες;

Η εξέταση αυτή δεν είναι 100% αξιόπιστη για κανέναν. Ωστόσο, είναι γεγονός ότι αν η ηλεκτροκαρδιογραφική δοκιμασία κόπωσης είναι κατά 65% αξιόπιστη στον άνδρα, στη γυναίκα είναι κατά 50%. Όταν όμως κάνουμε τεστ κοπώσεως με φαρμακευτική πρόκληση, τα αποτελέσματα είναι πιο αξιόπιστα και για τα δύο φύλα. Λιγότερο αξιόπιστο στις γυναίκες είναι και το σπινθηρογράφημα του μυοκαρδίου, που συνήθως δείχνει ψευδείς ισχαιμούσες περιοχές, πιθανά λόγω των μαστών και της δυσκολίας τελικά στην απεικόνιση της καρδιάς.

Ποιες οι επιπτώσεις του κοινωνικού ρόλου της γυναίκας;

Ο κοινωνικός ρόλος της γυναίκας, συχνά απαιτητικός, αναμφισβήτητα παίζει σημαντικό ρόλο στην επίπτωση των καρδιακών νοσημάτων. Ο συνδυασμός της μακροζωίας των γυναικών και ο κοινωνικός αυτός ρόλος, τους επιβάλλουν να φροντίζουν τους άνδρες που πάσχουν από αθηρωματική νόσο, αφήνουν όμως την ίδια τη γυναίκα χωρίς κοινωνική και συναισθηματική υποστήριξη όταν αυτή νοσεί.

Έχει αποδειχθεί ότι η διάγνωση και η περίθαλψη των γυναικών που πάσχουν από καρδιακά νοσήματα υπολείπεται σε σχέση με τους άνδρες. Από μελέτη της Α' Καρδιολογικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, φαίνεται ότι οι γυναίκες που έχουν υποστεί έμφραγμα του μυοκαρδίου, έχουν καθυστερημένη προσέλευση στο νοσοκομείο σε σχέση με τους άνδρες ασθενείς. Αλλά ακόμα και στον τομέα της πρόληψης, η τροποποίηση των παραγόντων καρδιαγγειακού κινδύνου είναι δυσκολότερη για τις γυναίκες, γεγονός για το οποίο ευθύνεται ο ρόλος των γυναικών ως ατόμων υπεύθυνων για τη φροντίδα της οικογένειας. Επίσης, είναι γνωστό ότι το επαγγελματικό αλλά και γενικότερα το ψυχοκοινωνικό στρες αυξάνει τον κίνδυνο για καρδιαγγειακά νοσήματα και στα δύο φύλα, γεγονός που έχει όλο και μεγαλύτερο ρόλο για τις γυναίκες των οποίων η εργασιακή και κοινωνική θέση τα τελευταία χρόνια επαναπροσδιορίζεται.

Ποιες οι επιπτώσεις του κοινωνικού ρόλου της γυναίκας;

Ο κοινωνικός ρόλος της γυναίκας, συχνά απαιτητικός, αναμφισβήτητα παίζει σημαντικό ρόλο στην επίπτωση των καρδιακών νοσημάτων. Ο συνδυασμός της μακροζωίας των γυναικών και ο κοινωνικός αυτός ρόλος, τους επιβάλλουν να φροντίζουν τους άνδρες που πάσχουν από αθηρωματική νόσο, αφήνουν όμως την ίδια τη γυναίκα χωρίς κοινωνική και συναισθηματική υποστήριξη όταν αυτή νοσεί.

Έχει αποδειχθεί ότι η διάγνωση και η περίθαλψη των γυναικών που πάσχουν από καρδιακά νοσήματα υπολείπεται σε σχέση με τους άνδρες. Από μελέτη της Α' Καρδιολογικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, φαίνεται ότι οι γυναίκες που έχουν υποστεί έμφραγμα του μυοκαρδίου, έχουν καθυστερημένη προσέλευση στο νοσοκομείο σε σχέση με τους άνδρες ασθενείς. Αλλά ακόμα και στον τομέα της πρόληψης, η τροποποίηση των παραγόντων καρδιαγγειακού κινδύνου είναι δυσκολότερη για τις γυναίκες, γεγονός για το οποίο ευθύνεται ο ρόλος των γυναικών ως ατόμων υπεύθυνων για τη φροντίδα της οικογένειας. Επίσης, είναι γνωστό ότι το επαγγελματικό αλλά και γενικότερα το ψυχοκοινωνικό στρες αυξάνει τον κίνδυνο για καρδιαγγειακά νοσήματα και στα δύο φύλα, γεγονός που έχει όλο και μεγαλύτερο ρόλο για τις γυναίκες των οποίων η εργασιακή και κοινωνική θέση τα τελευταία χρόνια επαναπροσδιορίζεται.

Η πρόληψη έχει φύλο;

Η πρόληψη δεν έχει φύλο. Παρά τις επιμέρους διαφορές που παρατηρούνται μεταξύ ανδρών και γυναικών, οι πρακτικές συμβουλές δεν διαφέρουν μεταξύ των δύο φύλων: Mεσογειακή διατροφή, καθημερινή σωματική άσκηση, διακοπή καπνίσματος, σωστή ρύθμιση της πίεσης, της χοληστερόλης και του σακχάρου και τακτικός καρδιολογικός έλεγχος, ιδιαίτερα μετά την ηλικία των 40, οπότε παρατηρείται μεγάλη αύξηση του κινδύνου για καρδιαγγειακά νοσήματα.

Θα βοηθούσε η λήψη ορισμένων συμπληρωμάτων διατροφής, π.χ. φυλλικού οξέος ή αντιοξειδωτικών;

Εφόσον μια γυναίκα τρέφεται σωστά και υγιεινά, κανένα χάπι δεν μπορεί να υποκαταστήσει την επάρκεια και την ποιότητα βιταμινών που παρέχουν τα τρόφιμα.

Πότε μπορεί να λαμβάνεται προληπτικά η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης;

Όταν μια γυναίκα έχει βεβαρημένο οικογενειακό ιστορικό καρδιοπαθειών, τότε μπορεί να της χορηγηθούν ορμόνες, εφόσον από την άλλη πλευρά δεν υπάρχει ιστορικό καρκίνου του μαστού ή της μήτρας στην οικογένεια. Στις περιπτώσεις αυτές, ιδίως αν έχει εκδηλωθεί και καρδιαγγειακή πάθηση, χορηγείται και ασπιρίνη.

Γιατί οι γυναίκες δεν ωφελούνται όσο οι άνδρες από την προληπτική λήψη ασπιρίνης;

Ο λόγος είναι ότι η γυναίκα διαθέτει τις οιστρογόνες ορμόνες, που δρουν παρόμοια με την ασπιρίνη όσον αφορά στην προστασία από τους θρόμβους. Και παρότι θα περίμενε κανείς ότι η λήψη της ασπιρίνης, σε συνδυασμό με τη φυσική προστασία των οιστρογόνων, θα «εξαφάνιζε» τα εμφράγματα στις γυναίκες, αυτό δεν συμβαίνει. Η «ηχώ» των οιστρογόνων, πάντως, προστατεύει τις γυναίκες ακόμη και μετά την εμμηνόπαυση, μέχρι τα 50-60, γι? αυτό και δεν συστήνεται η λήψη ασπιρίνης. Χορηγείται, όμως, μετά τα 65 και τότε πράγματι συσχετίζεται με λιγότερα εγκεφαλικά και εμφράγματα στις γυναίκες.